राजविराज

राजविराज (अङ्ग्रेजी: Rajbirajcode: en is deprecated ) पूर्वी नेपालक मधेश प्रदेश अन्तर्गत सप्तरी जिलामे अवस्थित एक शहर छी । ई नेपालक एक प्रसिद्ध शहर होमएक सङ्गे सप्तरी जिलाक सदरमोकाम छी । नेपालक पहिल टाउन प्लानिङ करि बसाएल सप्तरी जिलाक सदरमुकाम राजविराज तराई क्षेत्रक सब सँ पहिल आ अधिराज्यक चारिम नगरपालिका छी । वि.सं. १९९४ दिस सप्तकोशी नदी जखन पुरान सदरमोकाम हनुमाननगर कटान केनाए सुरु कऽ देलक तखन सदरमुकाम आन ठाम लऽ जेबाक निर्णय कएल गेल आ आ ओकरे फलस्वरूप तत्कालीन बडाहाकिम प्रकाशशमशेर जबरा उपयुक्त ठाम खोजि शहर बसेबाक जिम्मेवारी ख्यातिप्राप्त इन्जिनीयर डिल्लीजङ्ग थापाके देलक । ओ अपन जमीनदारी मौजा रहल जोलहरी मलेठ गाम नजदिक राजपुर मौजामे सदरमुकाम बनेबाक निर्णय केलक । ओ समयमे सुन्दर शहरक रूपमे प्रसिद्धि पाबल भारतक गुलाबी शहर जयपुरक नक्साक आधारमे टाउन प्लानिङ करि वि.सं. १९९८ मे राजविराज शहर बैसाएल गेल छल ।

राजविराज
शहर
Rajbiraj
शहरक प्रसिद्ध त्रिभुवन चोक (वर्तमान गजेन्द्र चोक)
देश	नेपाल
प्रदेश	मधेश प्रदेश
जिला	सप्तरी जिला
वार्ड सङ्ख्या	१६
सरकार
• कार्यवाहक मेयर	ईशरत प्रवीण
क्षेत्रफल
• कुल	५५.६४ किमी२ (२१.४८ वर्गमाइल)
उन्नतांश	७६ मिटर (२४९ फिट)
जनसङ्ख्या  (वि.स. २०६८)
• कुल	६९,८०३
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालक प्रमाणिक समय)
डाक कोड	५४६००
क्षेत्रीय सङ्केत	०३१
वेबसाइट	rajbirajmun.gov.np

इतिहास आ विकास

वर्तमान राजविराज नगरक नामकरण राजविराजक पूर्वी भागक भलुवाही नदीके किनारमे अवस्थित पुरान इतिहासक प्रख्यात राजदेवी मन्दिरक नामसँ राजविराज नाम रहलगेल बात बहुतेक पुस्तकमे उल्लेख कएल गेल अछि । राजदेवी भगवतीकें सेन राजाक इष्टदेवी मानल जाइत अछि । राजदेवी मन्दिर एतय अवस्थित होमएक कारण एतय सेन राजासभक कचहरी, दरवार, किला रहनाए छी । शहर विकासक लेल आवश्यक आधारसभ भेलाक कारण वि.सं. २०१६ सालमे राजविराजकें नगरपालिका घोषणा कएल गेल । नगरपालिकाक पूर्वमे महादेवा गाउँपालिका आ तिलाठी कोईलाडी गाउँपालिका, पश्चिममे बेल्ही चपेना गाउँपालिका आ रुपनी गाउँपालिका, उत्तरमे रुपनी गाउँपालिका आ कृष्णासवरन गाउँपालिका तथा दक्षिणमे छिन्नमस्ता गाउँपालिका अछि । योजनाबद्ध रूपसँ व्यवस्थित राजविराज नगर व्यवसायिक रूपसँ वि.सं. २०१० सालदिस पूर्वी नेपालको तराई आ पहाडी जिलाक व्यापारिक केन्द्रक रूपमे विकसित भेल । नगरपालिका भितरमे ऐतिहासिक राजदेवी, दुर्गा भगवती, वागेश्वरी भगवती, हनुमान, रामजानकी, राधाकृष्ण, विष्णु, बैष्णवी काली, महादेव जका मठ मन्दिर तथा मुस्लिम समुदाय क जामे मस्जिद आ जैन धर्मावलम्बीसभक मन्दिर अछि ।

टाउन प्लानिङ्ग

नेपालक जयपुरे शहर आ गुलाबी शहरक उपनाम सँ परीचित राजविराज नगरपालिकाक नगर योजना ६० बिघाक प्लटमे तत्कालीन इन्जिनियर डिल्लीजङ्ग थापाद्वारा कएल गेल छल। ओ भारतक गुलाबी सहर कहि जानल जाएवाला जयपुरक नक्साकें आधारमे राजविराजक टाउन प्लानिङ्ग केनए छल । सुरूमे ६० बिघा जमीनमे टाउन प्लानिङ्ग कएल गेल छल मुदा बादमे कर्मचारी आवास बनेवाक आवश्यकता महसुस भेल जकर फलस्वरूप उत्तर दिस २ बिघा आ दक्षिण दिस ८ बिघा जमीन लऽ ७० बिघामे नगर बसाएल गेल छल । प्रत्येक चार घरक पछाड़ी छोट गल्ली, मुख्य सड़क आ सहायक सड़क जोड़वला ठाममे चौक तथा अलग अलग स्थानमे हटिया, किराना दोकान, तरकारी बजार आ सरकारी कार्यालय भवनसभ व्यवस्थित रूपमे मिलाएल गेल अछि ।

यातयात

राजविराजसँ काठमाडौं आ नेपालक अन्य शहरसभसँ सड़क यातायातसँ जुड़ल अछि । राजविराज विमानस्थल अखन निर्माणाधीन अछि आ सुचारू भेलाक बाद एतयसँ पूर्वी नेपालक पहाडी दुर्गम स्थानसभ आ नेपालक मुख्य शहरसभधरि हवाई सम्पर्क रहत । राजविराज शहरक दक्षिणी सिमाना भारतक सुपौल जिलाक कुनौलीसँ जुड़ल अछि ।

• वायुसेवा: राजविराज विमानस्थल।

राजविराज विमानस्थलमे बुद्ध एयर विमान

• सड़कसेवा: राजधानी शहर काठमाडौंसँ राजविराज लगभग ४९५ किलोमिटर (३१० माइल)क दूरीमे अछि । ई धरान, इटहरी आ धनकुटा लगायत नेपालक पूर्वी क्षेत्र आ अन्य क्षेत्रक सड़कसेवासँ निक जका जुड़ल अछि ।
• सिमापार: भारतक राज्य बिहारसँ लगभग १० किलोमिटर (६ माइल)क उत्तरमे राजविराज अवस्थित अछि । भारतक सभसँ नजदिकी बजार सुपौल जिलाक कुनौली बजार अवस्थित अछि । भारत आ नेपालक ई क्षेत्रमे राजश्व केन्द्र स्थापित अछि । नेपाली आ भारतीय लोकसभ निकसँ आवतजावत करैत अछि ।
• शहर भितर: साइकल, मोटर सवारी, रिक्सा आ ट्याक्सीसभ शहरमे चलैत अछि । शहरसँ बाहर यात्राक लेल अटो रिक्सा (टेम्पो)उपलब्ध अछि । सिटी सफारी आ विद्युतीय रिक्सा राजविराजक सम्पूर्ण भागमे जुड़ल अछि जे सर्वसुलभ आ वातावरण मैत्री अछि ।

जनसङ्ख्या

अन्य धर्मावलम्बी (०.१९%)

राजविराजमे धर्मावलम्बी
धर्म			प्रतिशत
हिन्दू			८७.०१%
इस्लाम			१०.८९%
जैन			१.२६%
शिख			०.६४%
अन्य			०.२०%

नेपालक जनगणना वि.सं. २०६८ कऽ अनुसार राजविराजक कूल जनसङ्ख्या ६७,२६२ अछि जहिमे पुरुषक सङ्ख्या ३४,६८४ आ महिलाक सङ्ख्या ३२,५७८ अछि । ई शहरक साक्षरता दर ७९.७१% अछि जहिमे पुरुषक साक्षरता दर ८८.४०% आ महिलाक साक्षरता दर ७०.२४% अछि । २०६८ कऽ राष्ट्रिय जनगणना प्रतिवेदन अनुसार राजविराजमे हिन्दू धर्मावलम्बी मुख्य धर्मक रूपमे अछि । मुख्यतया हिन्दू धर्म माननिहारक सङ्ख्या बेसी अछि । हिन्दू धर्मावलम्बीक सङ्ख्या ८७%, मुस्लिम धर्मावलम्बीक सङ्ख्या १०.८९%, जैन धर्मावलम्बीक सङ्ख्या १.२६% अछि तँ शिखक सङ्ख्या ०.६४% रहल अछि । राजविराज शहरमे विभिन्न जातजातिक लोकसभ बसोबास रहल अछि जहिमे कायस्थ, ब्राह्मण, राजपुत, वैश्य, तेली, यादव, बनिया, मारवाड़ी, थारू, लोहार, धानुक आदी अछि ।

राजविराजमे बाजल जाइवला मुख्य भाषा मैथिली छी जे मुख्यतया सम्पूर्ण वर्गक लोकसभद्वारा बाजल जाइत अछि । मैथिली भाषाक बाद सभ सँ बेसी बाजल जाइवला भाषा नेपाली छी । अन्य भाषासभ बहुत कम बाजल जाइत अछि ।

मौसम

राजविराज नगरपालिकाक जलवायु उष्णकटिबन्धीय अछि । राजविराजक तीन मुख्य मौसम ग्रीष्म, मनसुन आ शरद अछि । नेपालक तराई क्षेत्रमे अवस्थित भेलाक कारण राजविराजक मौसम प्राय गरम होइत अछि । ग्रीष्म ऋतु अप्रैलक सुरुवात संगे सुरू भ अगस्त धरि रहैत अछि आ ई समय ई शहरक तापक्रम २३ °से (७३ °फे) सँ ४४ °से (१११ °फे) धरि पहुँच जाइत अछि । मनसुनक आगमन जुलाईमे होइत अछि आ शरद ऋतुक आगमन अक्टुबरसँ होइत अछि तँ ई मार्च धरि रहैत अछि ।

ठण्डी मौसममे राजविराजक भ्रमण उपयुक्त रहैत अछि । पर्यटकसभ प्राय मध्य सितम्बरसँ अन्तिम मार्चमे एतय आबैलेल पोसन्द करैत अछि । समष्टिगत रूपमे जनवरीसभसँ ठण्डा महिना रहैत अछि तँ जुनसभसँ गरम महिना रहैत अछि ।

राजविराज नगरपालिका (१९८१-२०१२)-कऽ लेल मौसम जानकारी

महिना	जन	फर	मार्च	अप्रैल	मई	जुन	जुलाई	अगस्त	सित	अक्टु	नव	दिस	वर्ष
अधिकतम °से (°फे) औषत	२१٫५ (७१)	२५٫४ (७८)	२९٫९ (८६)	३३٫१ (९२)	३३٫७ (९३)	३१٫८ (८९)	३१٫७ (८९)	३१٫४ (८९)	३१٫० (८८)	३०٫२ (८६)	२६٫२ (७९)	२४٫१ (७५)	२९٫१७ (८४٫६)
न्यूनतम °से (°फे) औषत	८٫० (४६)	१०٫१ (५०)	१२٫६ (५५)	१८٫४ (६५)	२२٫३ (७२)	२४٫२ (७६)	२४٫६ (७६)	२४٫४ (७६)	२३٫६ (७४)	२०٫८ (६९)	१२٫४ (५४)	९٫२ (४९)	१७٫५५ (६३٫५)
औषत हिमपात/वर्षा मीमी (इञ्च)	१२٫७ (०٫५)	१४٫२ (०٫५६)	१७٫२ (०٫६८)	५६٫१ (२٫२१)	१८९٫० (७٫४४)	३२०٫४ (१२٫६१)	५४५٫८ (२१٫४९)	३८४٫३ (१५٫१३)	२९९٫८ (११٫८)	९२٫८ (३٫६५)	६٫८ (०٫२७)	५٫४ (०٫२१)	१,९४४٫५ (७६٫५५)
स्रोत: मौसम पूर्वानुमान विभाग, नेपाल

धार्मिक केन्द्रसभ

राजविराज नेपालक मुख्य शहरसभमे सँ बहुसङ्ख्यक हिन्दू धर्मावलम्बीसँ भरल शहर छी । एतय अवस्थित मन्दिरमे अधिकांश धार्मिक, सामाजिक आ सांस्कृतिक गतिविधि देखल जा सकैत अछि । राजविराज नगरक्षेत्रमे राजदेवी मन्दिर, भगवती मन्दिर, राधाकृष्ण मन्दिर, शिव मन्दिर, हनुमान मन्दिर लगायतक विभिन्न धार्मिक मठ, मन्दिर तथा देवस्थलसभ अछि । विजयादशमी, यमपञ्चक, तीज, होली, श्रीकृष्ण जन्माष्टमी, बुद्ध पूर्णिमा, ल्होसार, छठ, रामनवमी, इद, बकरिद तथा रमजान लगायतक पावनि तिहारसभ भव्य रूपमे मनाएल जाइवाला राजविराज नगरक्षेत्रक अपने प्रकारक विशेषता अछि ।