श्री महाकाल महालोक

श्री महाकाल महालोक (Shri Mahakal Mahalok) उज्जैनमे महाकालेश्वर मन्दिरक आसपास एक भव्य मन्दिर परिसर अछि। ई परिसर २.८७ हेक्टेयर (७.१ एकड़) सं ४७ हेक्टेयर (११६ एकड़) तक विस्तारित कएल गेल अछि। एहि परियोजनाक अनुमानित लागत ₹८५६ करोड़ (यू.एस.$१०० मिलियन) सँ बेसी अछि।[१]

श्री महाकाल महालोक
Shri Mahakal Mahalok
श्री महाकाल महालोक Shri Mahakal Mahalok भारतपर अवस्थित
श्री महाकाल महालोक Shri Mahakal Mahalok
श्री महाकाल महालोक
Shri Mahakal Mahalok
भारतक नक्शामे श्री महाकाल महालोक
निर्देशाङ्क:२३°१०′३५.३७४८″उ॰ ७५°४६′१३.७६९८″पू॰ / २३.१७६४९३०००°N ७५.७७०४९१६११°E / 23.176493000; 75.770491611निर्देशाङ्क: २३°१०′३५.३७४८″उ॰ ७५°४६′१३.७६९८″पू॰ / २३.१७६४९३०००°N ७५.७७०४९१६११°E / 23.176493000; 75.770491611
नाम
वास्तविक नाम:श्री महाकाल महालोक
अवस्थिति
देश:भारत
राज्य/अञ्चल:मध्य प्रदेश
स्थान:उज्जैन
कला आ संस्कृति
मुख्य देवता:महाकालेश्वर शिव
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
निर्माण तिथि:११ अक्टूबर २०२२
वेबसाइट:http://www.mahakaleshwar.nic.in

श्री महाकाल महालोकमे १०८ दिव्य स्तम्भसभक (Pillars of Divine Light) भव्य शृङ्खला, एक विशाल प्रवेशद्वार, मन्दिरक चारू कात निःशुल्क घुमैक स्थान आ शिव पुराणक कथासभक चित्रित भित्तिचित्र शामिल अछि। एहि परिसरमे एक संग्रहालय सेहो अछि, जे भगवान शिवके जीवन आ पौराणिक कथासभके प्रदर्शित करैत अछि। श्री महाकाल महालोकक उद्घाटन ११ अक्टूबर, २०२२ केँ भारतक प्रधानमंत्री नरेन्द्र मोदी द्वारा कएल गेल छल।[२] ई परियोजना उज्जैन मे पर्यटन केँ बढ़ावा देबाक लेल आ एकरा हिन्दू धर्मक सभ सँ महत्वपूर्ण तीर्थस्थलक रूप मे स्थापित करबाक लेल कएल गेल अछि।[३]

धार्मिक मान्यता सम्पादन करी

हिन्दू धर्ममे पुराणक अनुसार शिवजी जहि - जहि स्थानमे स्वयं प्रकट भेलाह ओहि बारह स्थान पर स्थित शिवलिंगसभक ज्योतिर्लिंगक रूपमे पूजा कएल जाइत अछि। सौराष्ट्र प्रदेश (काठियावाड़) मे श्रीसोमनाथ, श्रीशैल पर श्रीमल्लिकार्जुन, उज्जयिनी (उज्जैन) मे श् रीमहाकाल, ॐकारेश्वर अथवा अमलेश्वर (मालवा मे), चिताभूमि (देवघर) मे वैद्यनाथ, डाकिनी नामक स्थान मे श्रीभीमशंकर, सेतुबंध पर श्री रामेश्वर, दारुकावन मे श्रीनागेश्वर, वाराणसी (काशी) मे श्री विश्वनाथ, गौतम (गोदावरी) क तट पर श्री त्र्यम्बकेश्वर, हिमालय पर केदारखण्ड मे श्रीकेदारनाथ आ शिवालय मे श्रीघुश्मेश्वर। हिन्दूसभमे मान्यता अछि जे जे मनुष्य प्रतिदिन प्रातःकाल उठि कऽ एहि बारह ज्योतिर्लिंगक नाम पाठ करैत अछि, ओकर सभ प्रकारक पाप छूट जाइत अछि आ ओकरा सम्पूर्ण सिद्धिक फल प्राप्त भऽ जाइत अछि। प्रत्येक ज्योतिर्लिंगक एक-एक उपलिंग सेहो अछि, जेकर विवरण शिवमहापुराणक 'ज्ञानसंहिता'क ३८अम आ 'कोटिरुद्रसंहिता'क प्रथम अध्यायमे भेटैत अछि।

 
 
सोमनाथ
 
मल्लिकार्जुन
 
महाकालेश्वर
 
ॐकारेश्वर
 
वैद्यनाथ
 
भीमशंकर
 
रामेश्वर
 
नागेश्वर
 
विश्वनाथ
 
त्रयम्बकेश्वर
 
केदारनाथ
 
घृष्णेश्वर
बारह ज्योतिर्लिंग मन्दिरक स्थिति।

महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग दक्षिण दिस मुखी ज्योतिर्लिंग अछि, ई शिवके सबसँ पवित्र निवास मानल गेल १२ ज्योतिर्लिंगसभमे सँ एक छी। ई मन्दिर भारतमे १८ महाशक्तिपीठसभमे सँ एकक रूपमे प्रतिष्ठित अछि। ई एक मात्र ज्योतिर्लिंग अछि जे दक्षिण दिस अछि, जखन कि दोसर सब ज्योतिर्लिंग पूर्व दिस अछि। एकर कारण ई अछि जे मृत्युक दिशा दक्षिण मानल जाइत अछि। दरअसल, लोक अकाल मृत्युसँ बचबाक लेल महाकालेश्वरक पूजा करैत अछि। पुराणक अनुसार, भगवान शिव प्रकाशक एक अनन्त स्तम्भक रूपमे विश्वक वेध कयलनि, जकरा ज्योतिर्लिंग कहल जाइत अछि।

श्री महाकाल लोक गलियारा सम्पादन करी

पहिल चरण सम्पादन करी

विस्तार योजनाक पहिल चरणक एकटा पहलू आगन्तुक प्लाजा अछि जाहिमे दूटा प्रवेशद्वार अछि अर्थात् नन्दी द्वार आ पिनाकी द्वार। आगन्तुक प्लाजामे एक बेरमे २०,००० तीर्थयात्री ठहरि सकैत अछि। शहर मे आगंतुकक प्रवेश आ मंदिर तक हुनकर आवागमन कें ध्यान मे रखैत भीड़ कें कम करय कें लेल एकटा संचलन योजना सेहो विकसित कैल गेल अछि. एकटा ९०० मीटर पैदल यात्री गलियाराक निर्माण कएल गेल अछि, जे प्लाजाकेँ महाकाल मन्दिरसँ जोड़ैत अछि, जहिमे १०८ भित्ति चित्र आ ९३ मूर्तिसभ अछि जे भगवान शिवसँ संबंधित कथासभके चित्रण करैत अछि जेना शिव विवाह, त्रिपुरासुर वध, शिव पुराण आ शिव तांडव स्वरूप। एहि पैदल यात्री गलियाराक संग १२८ सुविधा केन्द्र, भोजनालय आ शॉपिंग जॉइंट, फूलवाला, हस्तशिल्प स्टोर आदि सेहो अछि।

दोसर चरण सम्पादन करी

एहिमे मन्दिरक पूर्वी आ उत्तरी मोर्चाक विस्तार शामिल अछि। एहि मे उज्जैन शहरक विभिन्न क्षेत्रक विकास सेहो शामिल अछि, जेना महाराजवाड़ा, महल गेट, हरि फाटक पुल, रामघाट अग्रभाग आ बेगम बाग रोड। महाराजवाड़ा मे भवनक पुनर्विकास करि महाकाल मंदिर परिसर सँ जोड़ल जाएत, जखन कि एक विरासत धर्मशाला आ कुंभ संग्रहालय बनाओल जाएत। दोसर चरणक विकास एजेन्सी फ्रेंचाइज डी डेवलपमेंट (एएफडी) सं वित्त पोषणक संग सिटी इन्वेस्टमेंट्स टू इनोवेट, इंटीग्रेट एंड सस्टेन (सीआईटीआईआईएस) कार्यक्रम के तहत कएल जा रहल अछि।[४]

परियोजनाक मुख्य आकर्षण सम्पादन करी

१०८ दिव्य स्तम्भ: ई १०८ स्तम्भ सफेद बलुआ पत्थरसँ बनल अछि आ भगवान शिवके १०८ नामके प्रतिनिधित्व करैत अछि।

  • महाकालेश्वर मन्दिर: ई मन्दिर भगवान शिवक १२ ज्योतिर्लिंगसभमे सँ एक छी।
  • महाकालेश्वर मन्दिरक विस्तारित परिसर: एहि परिसरमे एक संग्रहालय, एक भक्त निवास आ एक पुस्तकालय शामिल अछि।
  • रुद्रसागर झील: ई झील महाकालेश्वर मन्दिरक लगमे स्थित अछि आ एकर धार्मिक महत्व अछि।
  • महाकालेश्वर मन्दिरक चारू कात निःशुल्क घुमैक स्थान: ई परिसरमे भक्तसभ आ पर्यटकसभक लेल आराम आ आनन्द लेबाक लेल अनेक स्थान अछि।

परियोजनाक लाभ सम्पादन करी

महाकाल महाराज मन्दिर परिसर विस्तार योजना उज्जैन जिलामे महाकालेश्वर मन्दिर आ ओकर आसपासक क्षेत्रक विस्तार, सौन्दर्यीकरण आ भीड़भाड़ कम करबाक योजना अछि।

  • उज्जैन मे पर्यटन को बढ़ावा
  • उज्जैन मे रोजगारक अवसर सृजित करब
  • उज्जैन कें बुनियादी ढांचा मे सुधार करनाय
  • उज्जैन केँ हिन्दू धर्मक सबसँ महत्वपूर्ण तीर्थस्थलसभमे सँ एकक रूपमे स्थापित करनाए

भविष्यक योजना सम्पादन करी

  • परिसरमे एकटा लाइट एंड साउंड शो शुरू करब[५]
  • परिसरमे हस्तकला केन्द्र स्थापित करब
  • परिसर मे योग केन्द्र स्थापित करब
  • श्री महाकाल महालोक उज्जैन मे एक महत्वपूर्ण विकास परियोजना अछि। ई परियोजना शहर मे पर्यटन केँ बढ़ावा देबय मे आ एकरा हिन्दू धर्मक सभ सँ महत्वपूर्ण तीर्थस्थलक रूप मे स्थापित करबा मे मदद करत।

श्री महाकाल महालोक उज्जैन मे एक महत्वपूर्ण विकास परियोजना अछि। ई परियोजना शहर मे पर्यटन केँ बढ़ावा देबय मे आ एकरा हिन्दू धर्मक सभ सँ महत्वपूर्ण तीर्थस्थलक रूप मे स्थापित करबा मे मदद करत।

कोना पहुँचलहुँ सम्पादन करी

महाकालेश्वर मन्दिर परिसर मे ही श्री महाकाल महालोक बनल अछि।

वायुमार्गसभ सम्पादन करी

निकटतम हवाई अड्डा देवी अहिल्याबाई होल्कर हवाई अड्डा इंदौर (५३ किमी)। एहि सँ दिल्ली, मुम्बई, पुणे, जयपुर, हैदराबाद आ भोपालक नियमित उड़ान अछि।

ट्रेन द्वारा सम्पादन करी

उज्जैन पश्चिम रेलवे जोन क एकटा रेलवे स्टेशन अछि। ई UJN कोड अछि। एहि ठाम सँ बहुत पैघ शहरक लेल ट्रेन उपलब्ध अछि।

सड़क मार्ग सम्पादन करी

नियमित बस सेवा उज्जैन केँ इंदौर, भोपाल, रतलाम, ग्वालियर, मांडू, धार, कोटा आ ओंकारेश्वर आदि सँ जोड़ैत अछि। नीक सड़कें उज्जैन केँ अहमदाबाद (४०२ किलोमीटर), भोपाल (१८३ किलोमीटर), मुम्बई (६५५ किलोमीटर), दिल्ली सँ जोड़ैत अछि। (७७४ किलोमीटर), ग्वालियर (४५१ किलोमीटर), इंदौर (५३ किलोमीटर) आ खजुराहो (५७० किलोमीटर) आदि।

एहो सभ देखी सम्पादन करी

सन्दर्भ सामग्रीसभ सम्पादन करी

  1. "मुख्यमंत्री शिवराज सिंह चौहान ने उज्जैन में श्री महाकाल महालोक के द्वितीय चरण के कार्यों का लोकार्पण किया"News On AIR - News Services Division (हिन्दीमे)। 20 November 2023। अन्तिम पहुँच 20 November 2023
  2. जाट, विक्रम सिंह (19 September 2022)। "11 अक्टूबर को PM करेंगे महाकालेश्वर मंदिर कॉरिडोर का उद्घाटन, श्रद्धालुओं को मिलेगी ये सुविधा"hindi (हिन्दीमे)। अन्तिम पहुँच 20 November 2023
  3. "श्री महाकाल महालोक" (PDF)। अन्तिम पहुँच 20 November 2023
  4. Saktawat, Navodit (30 September 2023)। "Mahakal Mahalok: उज्‍जैन में श्री महाकाल महालोक के दूसरे चरण के कार्यों का लोकार्पण 5 अक्‍टूबर को करेंगे सीएम शिवराज"Nai Dunia (हिन्दीमे)। अन्तिम पहुँच 20 November 2023
  5. Upadhyay, Hemant Kumar (1 November 2022)। "Mahakal Mahalok New attractions to increase tourism in Shri Mahakal Mahalok"Nai Dunia (हिन्दीमे)। अन्तिम पहुँच 20 November 2023

बाह्य जडीसभ सम्पादन करी