छतरपुर भारतक मध्य प्रदेश राज्यक छतरपुर जिलाक एक शहर आ नगरपालिका छी। ई छतरपुर जिलाक प्रशासनिक मुख्यालय छी[१][२]। छतरपुर भारतक मध्य प्रदेश राज्यक छतरपुर जिलाक एक शहर आ नगरपालिका छी। ई छतरपुर जिलाक प्रशासनिक मुख्यालय छी। विश्व प्रसिद्ध खजुराहो मंदिर एहि जिलाक अंतर्गत अबैत अछि[३]

छतरपुर
शहर
छतरपुर रेलवे स्टेशन प्लेटफार्म
छतरपुर रेलवे स्टेशन प्लेटफार्म
नक्शा
निर्देशाङ्क: २४°३३′००″N ७९°२१′१०″E / २४.५५००°N ७९.३५२७°E / 24.5500; 79.3527निर्देशाङ्क: २४°३३′००″N ७९°२१′१०″E / २४.५५००°N ७९.३५२७°E / 24.5500; 79.3527
देश भारत
संस्थापकमहाराज छत्रसाल
क्षेत्रफल
 • कुल७८ किमी (३० वर्गमाइल)
उन्नतांश
३०५ मिटर (१००१ फिट)
जनसङ्ख्या
 • कुल४५९९४३
 • घनत्व५८९६/वर्ग किमी (१५२७०/वर्ग माइल)
समय क्षेत्रयुटिसी+५:३० (IST)
पिनकोड
४७१००१
टेलीफोन कोड (STD)०७६८२
आइएसओ ३१६६ सङ्केत+९१
वेबसाइटchhatarpur.nic.in/en/
रेलवे स्टेशन प्लेटफार्म

भौगोलिक स्थिति सम्पादन करी

छतरपुर २४.९° उत्तर ७९.६° पूर्वमे स्थित अछि। एकर औसत ऊंचाई ३०५ मीटर (१,००० फीट) अछि। ई मध्य प्रदेश केरऽ सुदूर उत्तर-पूर्वी सीमा पर स्थित छै, जेकरऽ सीमा उत्तर प्रदेश केरऽ बांडा जिला के साथ साझा छै। ई उत्तर प्रदेश के झांसी स॑ १३३ किमी आरू मध्य प्रदेश केरऽ ग्वालियर स॑ २३३ किमी दूर छै। एतय मुख्यतः बुंदेलखंडीहिन्दी बाजल जाइत अछि |

इतिहास सम्पादन करी

छतरपुर के स्थापना १७८५ में भेल छल आ एकर नाम बुंदेलखंड के स्वतंत्रता के संस्थापक बुंदेला राजपूत छत्रसाल (स्वतंत्रता सेनानी) के नाम पर राखल गेल अछि[४]| १७८५ धरि एहि राज्य पर हुनक वंशजक शासन छल। तकर बाद राजपूतक परमार वंश छतरपुर पर अपन कब्जा जमा लेलक।

कुंवर सोने सिंह परवार के १८०६ में ब्रिटिश राज द्वारा राज्य के गारंटी देल गेल छल | १८५४ मे छतरपुर ब्रिटिश सरकारक चूकबाक सिद्धांतक तहत वारिसक हाथ मे आबि गेल, मुदा विशेष एहसानक रूप मे जगत राज केँ सम्मानित कयल गेल | परमार राजा सब १,११८ वर्ग मील (२,९०० किमी ) के क्षेत्रफल के रियासत पर शासन करैत छल, आ १९०१ में एकर जनसंख्या १५६,१३९ छल, जखन ई मध्य भारत के बुंदेलखंड एजेंसी के हिस्सा छल | ब्रिटिश छावनी नगांव सेहो एहि राज्य मे छल।

एहि प्रांत मे शासन करयवला राजा लोकनिक नाम निम्नलिखित अछि :-

  • ४ मई १६४९ – २० दिसम्बर १७३१ महाराजा छत्रसाल
  • १७८५–१८१६ कुँवर पुत्र शाह
  • १८१६-१८५४ परताब सिंह
  • १८५४-१८६७ जगत सिंह
  • १८६७-१८९५ विश्वनाथ सिंह
  • १८९५-१९३२ विश्वनाथ सिंह
  • १९३२-१९४७ भवानी सिंह

१९४७ मे भारतक स्वतंत्रताक बाद छतरपुर, बाकी बुंदेलखंडक संग भारतक विन्ध्य प्रदेश राज्यक हिस्सा बनि गेल। बाद मे विन्ध्य प्रदेश कए १९५६ मे मध्य प्रदेश राज्य मे विलय क देल गेल।

पर्यटन सम्पादन करी

विश्वप्रसिद्ध खजुराहो मंदिर छतरपुर जिला में ही अछि।(चंदेला राजा द्वारा निर्मित) छतरपुर के पूर्वी सीमा के पास सिंघडी नदी बहैत अछि | शुरू मे पन्ना सरदारक शासन मे बनल ई शहर १८म शताब्दी मे कुंवर सोने शाह परमारक नियंत्रण मे आबि गेल। चारू कात पहाड़ आ गाछ-बिरिछ, पोखरि आ नदीक सघन जंगलक प्रचुरताक कारणे ई बहुत मनोरम स्थान थिक। राव सागर, प्रताप सागर आ किशोर सागर एहि ठामक तीनू महत्वपूर्ण पोखरि अछि[५]

मौसम सम्पादन करी

छतरपुर-कऽ लेल मौसम जानकारी
महिना जन फर मार्च अप्रैल मई जुन जुलाई अगस्त सित अक्टु नव दिस वर्ष
अधिकतम °से (°फे) रेकर्ड ३२٫३
(९०)
३५٫०
(९५)
३९٫१
(१०२)
४२٫८
(१०९)
४५٫०
(११३)
४७٫०
(११७)
४०٫०
(१०४)
३५٫३
(९६)
३८٫१
(१०१)
३६٫०
(९७)
३४٫६
(९४)
३०٫६
(८७)
४७
(११७)
अधिकतम °से (°फे) औषत २४٫५
(७६)
२६٫७
(८०)
३२٫२
(९०)
३७٫८
(१००)
४०٫६
(१०५)
३७٫२
(९९)
३०٫२
(८६)
२८٫६
(८३)
३०٫४
(८७)
३१٫६
(८९)
२८٫७
(८४)
२५٫१
(७७)
३१٫१३
(८८)
दैनिक औषत °से (°फे) १७٫३
(६३)
१९٫९
(६८)
२५٫३
(७८)
३०٫६
(८७)
३३٫५
(९२)
३१٫४
(८९)
२६٫७
(८०)
२५٫६
(७८)
२६٫३
(७९)
२५٫९
(७९)
२२٫४
(७२)
१८٫३
(६५)
२५٫२७
(७७٫५)
न्यूनतम °से (°फे) औषत १०٫२
(५०)
१३٫०
(५५)
१८٫३
(६५)
२३٫३
(७४)
२६٫३
(७९)
२५٫४
(७८)
२३٫२
(७४)
२२٫५
(७३)
२२٫१
(७२)
२०٫२
(६८)
१६٫०
(६१)
११٫५
(५३)
१९٫३३
(६६٫८)
न्यूनतम °से (°फे) रेकर्ड १٫०
(३४)
४٫९
(४१)
९٫८
(५०)
१४٫३
(५८)
१८٫३
(६५)
१८٫१
(६५)
१९٫९
(६८)
१६٫६
(६२)
१७٫०
(६३)
१२٫१
(५४)
९٫१
(४८)
१٫२
(३४)

(३४)
औषत हिमपात/वर्षा मीमी (इञ्च) २५
(०٫९८)
१०
(०٫३९)

(०٫३५)

(०٫१२)

(०٫२)
९२
(३٫६२)
३२१
(१२٫६४)
४००
(१५٫७५)
१७९
(७٫०५)
२७
(१٫०६)
१३
(०٫५१)
१०
(०٫३९)
१,०९४
(४३٫०६)
वर्षात दैनिक औषत २٫३ २٫३ ०٫८ ०٫२ १٫९ ९٫६ १६٫५ १९٫७ १०٫० २٫२ ०٫९ १٫२ ६७٫६
औषत नमी (%) ४९ ४३ ३२ २५ २९ ५५ ८१ ८६ ७५ ५२ ४३ ४९ ५१٫६
स्रोत: NOAA (1971-1990)[६]

एहो सभ देखी सम्पादन करी

सन्दर्भ सामग्रीसभ सम्पादन करी

  1. Planet, L. (2016) (frमे). Inde du Nord - Madhya Pradesh et Chhattisgarh. eBooks - Travel Guides. edi8. आइएसबिएन 978-2-8161-5917-2. https://books.google.co.in/books?id=X6XNCwAAQBAJ. अन्तिम पहुँच तिथि: 25 October 2023. 
  2. "Tourism in the Economy of Madhya Pradesh," Rajiv Dube, Daya Publishing House, 1987, ISBN 9788170350293
  3. Rongmei, Precious (11 July 2023)। "Chhatarpur in Madhya Pradesh is a beautiful mix of heritage and wildlife"Times of India Travel। अन्तिम पहुँच 25 October 2023
  4. "इतिहास"जिला छतरपुर, मध्य प्रदेश सरकार (हिन्दीमे)। 20 July 2019। अन्तिम पहुँच 25 October 2023
  5. "History of Bundelkhand Ponds And Water Management - बुन्देलखण्ड के तालाबों एवं जल प्रबन्धन का इतिहास : छतरपुर जिले के तालाब (Ponds of Chhatarpur)"Bundelkhand Research Portal (हिन्दीमे)। अन्तिम पहुँच 25 October 2023
  6. "Sagar Climate Normals 1971-1990"National Oceanic and Atmospheric Administration। अन्तिम पहुँच 22 December 2012