स्थानीय तह

नेपालक संविधान २०७२ अनुसार स्थानीय तह गाउँपालिका, नगरपालिका आ जिला सभा छी । गाउँपालिका एक भौगोलिक तथा शासकीय तह छी जकर कार्यकारिणी अङ्ग गाउँ कार्यपालिका होइत अछि तँ व्यवस्थापकीय कार्य कएनिहार अङ्ग गाउँ सभा छी । नगरपालिका एक भौगोलिक तथा प्रशासनिक एकाई छी जकर कार्यकारिणी अङ्ग नगर कार्यपालिका छी तँ व्यवस्थापिकीय कार्य कएनिहार अङ्ग नगर सभा छी । जिला सभा जिला भितरक गाउँँपालिका आ नगरपालिकाक समन्वय करैवाला कार्य करैत अछि । जिला विकास समितिद्वारा करैत आएल कार्यकारिणी कार्यसभ आब स्थानीय तहद्वारा कएल जाइत तथा जिला समन्वय समिति समन्वय आ अनुगमन मात्र करत ।^[१]

नेपालक संविधान २०७२क धारा ५६ अनुसार सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालक मूल संरचना सङ्घ, प्रदेश आ स्थानीय तह करि ३ तह होइत आ नेपालक राज्य शक्तिक प्रयोग सङ्घ, प्रदेश आ स्थानीय तह ई संविधान तथा कानून बमोजिम करत कहि उल्लेख कएल गेल अछि ।^[२] स्थानीय तह अन्तर्गत गाउँपालिका, नगरपालिका आ जिला सभा/जिला समन्वय समिति रहवाक व्यवस्था अछि ।^[३]^[४]^[५] वाडक सङ्ख्या सङ्घीय कानून वमोजिम कएल जाइत । नेपालमे वि.सं. २०७३ फागुन २७ सँ ७ सय ४४ टा स्थानीय तहसभ कार्यान्वयनमे आएल छल ।^[६]^[७] हाल स्थानीय तहक कुल सङ्ख्या ७ सय ४४ सँ बढि ७ सय ६६ पहुँचल अछि ।^[८]

स्थानीय तहक इतिहास

नेपालमे स्थानीय निकायक व्यवस्था लिच्छवि काल आ किराँत कालसँ आरम्भ भेल एहन मान्यता अछि । राणा प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणा नेपालमे ६९ प्रशासनिक एकाई बनेनाए छल । बीर शम्शेर नेपालमे ३२ जिला बनेलक । वि.सं. २००६ सालमे गाउँ पञ्चायत ऐन आएल, वि.सं. २००७ सालक क्रान्ति कालमे १७१ गाउँ पञ्चायत गठन भेल छल । गाउँ पञ्चायतक प्रवल पक्षधर पद्म शमशेर जङ्गबहादुर राणा छल । वि.सं. २०१३ सालमे ७ क्षेत्र ३२ जिला आ ७६ उप क्षेत्र कायम कएल गेल छल । वि.सं. २०१७ सालमे राजा महेन्द्रद्वारा संसदीय व्यवस्था भङ्ग करि निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्था स्थापना केलाकबाद नेपालके १४ अञ्चल आ ७५ जिलामे बाँटल गेल । पञ्चायती व्यवस्थाक शुरुआत भेलाक बाद पुरान गढी, गोश्वारा खारेज कएल गेल । जिला पञ्चायत, नगर पञ्चायत आ गाउँ पञ्चायतके प्रशासकीय एकाई कायम कएल गेल । पञ्चायती कालमे ४,०२२ धरि गाउँ पञ्चायत कायम कएल गेल छल । २०४६ सालक जनआन्दोलनद्वारा पञ्चायती व्यवस्थाके अन्त्य भेल आ नेपालमे वहुदलीय राजनैतिक व्यवस्था सुरुवात भेल ।^[९]

२०४७ सालक संविधानमे स्थानीय निकायक बारेमे कोनो बात उल्लेखित नै कएल गेल छल । २०४९ सालमे आ वि.सं. २०५४ सालमे प्रचलित कानुन अनुसार स्थानीय निकायक निर्वाचन सुसम्पन्न भेल । २०५४ कऽ स्थानीय निकायक निर्वाचनमे ७५ जिला विकास समिति आ ओकर इलाका ५८ नगरपालिका ३ हजार ९ सय गाविस आ ओकर वाडसभमे १ लाख ९८ हजार जनप्रतिनिधि निर्वाचित भेल । वि.सं. २०५४ सालमे निर्वाचित स्थानीय निकायक प्रतिनिधिसभक कार्यकाल वि.सं. २०५९ सालमे समाप्त भेल । नेपाल सरकार, मन्त्रीपरिषदद्वारा वि.सं. २०७३ फागुन २२ के स्थानीय तह पुन:संरचनासम्बन्धी निर्णय फागुन २७ मे राजपत्रमे प्रकाशित भेलाकबाद स्थानीय तहके व्यवस्था लागू कएल गेल । एहि सँ पहिने रहल स्थानीय निकायमे रहल गाविस आ नगरपालिकासभ स्थानीय तहमे परिवर्तन भेल ।^[१०]^[११] साबिकका २ सय १७ नगरपालिका (महानगर/उपमहानगरसहित) र ३ हजार १ सय ५७ वटा गाविस ७ सय ४४ वटा स्थानीय तहमा परिणत भएका थिए । राजपत्रमा प्रकाशित भएपछि नयाँ संरचनासभ कार्यान्वयनमा गएको हो । २०७३ फाल्गुन २७ बाट ७ सय ४४ वटा स्थानीय तहलाई कार्यान्वयनमा ल्याएको थियो ।^[१२] स्थानीय तहक नयाँ संरचनाअनुसार आब नेपालमे ६ टा महानगरपालिका, ११ टा उपमहानगरपालिका, २ सय ८६ नगरपालिका आ ४ सय ६३ गाउँपालिका कायम भेल अछि ।^[८]^[१३]^[१४]

नेपालक संविधान २०७२मे स्थानीय तह

भाग–१७ स्थानीय कार्यपालिका

(१) स्थानीय तहक कार्यकारिणी अधिकार
(२) गाउँ कार्यपालिका अध्यक्ष आ उपाध्यक्ष सम्बन्धी व्यवस्था
(३) नगर कार्यपालिका प्रमुख आ उपप्रमुख सम्बन्धी व्यवस्था
(४) न्यायिक समिति
(४) गाउँ कार्यपालिका आ नगर कार्यपालिकाक कार्य सञ्चालन
(६) स्थानीय तहक कार्यकारिणी सम्बन्धी अन्य व्यवस्था
(७) जिला सभा आ जिला समन्वय समिति

भाग–१८ स्थानीय व्यवस्थापिका

(१) स्थानीय तहक व्यवस्थापिकीय अधिकार
(२) गाउँ सभाक गठन
(३) नगर सभाक गठन
(४) गाउँ सभा आ नगर सभाक अध्यक्ष आ उपाध्यक्ष
(५) गाउँ सभा आ नगर सभाक कार्यकाल
(६) कानुन बनाबैक अधिकार
(७) गाउँ सभा र नगर सभा सम्बन्धी अन्य व्यवस्था

भाग–१९ स्थानीय आर्थिक कार्यप्रणाली

(१) कर वहन वा ऋण नै लऽ सकनाए
(२) स्थानीय सन्चित कोष
(३) गाउँपालिका आ नगरपालिका राजस्व आ व्ययक अनुमान

स्थानीय तहक काम, कर्तव्य आ अधिकार

^[१५]^[१६]^[१७]^[१८]

सन्दर्भ सामग्रीसभ

↑ "मन्त्रीपरिषद बाट मिति २०७४/२/१७ मा जारी गरिएको स्थानीय तहको सेवा सञ्चालन तथा व्यवस्थापन सम्बन्धी आदेश"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। मूलसँ 2017-06-03 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १८। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ "गाउँपालिका र नगरपालिका कायमगर्ने गरि उक्त एकाईहरुको नाम, संख्या, सीमाना, केन्द्र र वडाको सीमाना सहितको विवरण"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। अन्तिम पहुँच २०७३ फाल्गुण २७। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
↑ "जिला समन्वय समितिसभको आधिकारिक वेबसाइट"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १४। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); External link in |ref= (help)
↑ काफ्ले, प्रतिक्षा (३० फाल्गुन २०७३)। "जिविस अब देखि जिला समन्वय समिति"। कान्तिपुर। मूलसँ 2017-05-06 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच ३० फाल्गुन २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ "गाउँ र नगरपालिका कुन जिलामा कति ?"। नयाँ पत्रिका दैनिक। पुष २३, २०७३। अन्तिम पहुँच १४ जेठ २०७४। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); External link in |ref= (help)
↑ "स्थानीय तह कार्यान्वयनमा"। नागरिक दैनिक। २८ फागुन २०७३। अन्तिम पहुँच २८ फागुन २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help)
↑ "गाउँपालिका र नगरपालिका कुन जिलामा कति? (सूची)"। लोकान्तर। २३ पौष २०७३। अन्तिम पहुँच २३ पौष २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); External link in |ref= (help)
↑ ^८.० ^८.१ "अब ७६६ स्थानीय तह"। - राजेश मिश्र। कान्तिपुर दैनिक। १२ जेठ २०७४। मूलसँ 2017-09-03 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-06-23। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ "स्थनीय तहको निर्माण : देश विकासको मेरुदण्ड"। eAdarsha.com। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १५। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); External link in |ref= (help)
↑ "सबै गाविस र जिविस खारेज"। अन्नपूर्ण पोष्ट। २०७३ फागुन २७। अन्तिम पहुँच २०७३ फागुन २७। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help)
↑ "स्थानीय निकाय भङ्ग, अधिकारसम्पन्न ७४४ स्थानीय तह क्रियाशील"। सेतोपाटी। २८ फाल्गुण २०७३। मूलसँ 2017-05-18 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २८ फाल्गुण २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); External link in |ref= (help)
↑ "७ सय ४४ स्थानीय तह कार्यान्वयनमा"। कान्तिपुर दैनिक। २७ फाल्गुन २०७३। मूलसँ 2017-05-01 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २७ फाल्गुन २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ "स्थानीय तहमा कार्यपालिका, व्यवस्थापिका र न्यायिक समिति"। स्थानीय निर्वाचन २०७४। २०७४ बैशाख २६। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help)
↑ "राष्ट्रपतिद्वारा संविधान जारी भएको घोषणा"। अन्तिम पहुँच २०७२ आश्विन ३। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
↑ "केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय तहको १७ सय ९५ अधिकार क्षेत्र तय"। अन्नपूर्ण पोष्ट। पुस २०, २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help)
↑ "मन्त्रीपरिषद बाट मिति २०७४/२/१७ मा जारी गरिएको स्थानीय तहको सेवा सञ्चालन तथा व्यवस्थापन सम्बन्धी आदेश"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। मूलसँ 2017-06-03 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १८। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ "आखिर नयाँ के छ स्थानीय तहमा ?"। नयाँ पत्रिका दैनिक। २४ चैत २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help)
↑ "अबको स्थानीय सरकार"। गोरखापत्र अनलाइन। अन्तिम पहुँच २३ जेठ २०७४। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)

बाह्य जडीसभ

एहो सभ देखी

नेपालक संविधान २०७२

[1] "मन्त्रीपरिषद बाट मिति २०७४/२/१७ मा जारी गरिएको स्थानीय तहको सेवा सञ्चालन तथा व्यवस्थापन सम्बन्धी आदेश"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। मूलसँ 2017-06-03 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १८। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[2] "गाउँपालिका र नगरपालिका कायमगर्ने गरि उक्त एकाईहरुको नाम, संख्या, सीमाना, केन्द्र र वडाको सीमाना सहितको विवरण"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। अन्तिम पहुँच २०७३ फाल्गुण २७। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)

[3] "जिला समन्वय समितिसभको आधिकारिक वेबसाइट"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १४। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); External link in |ref= (help)

[जिला_समन्वय_समिति-4] काफ्ले, प्रतिक्षा (३० फाल्गुन २०७३)। "जिविस अब देखि जिला समन्वय समिति"। कान्तिपुर। मूलसँ 2017-05-06 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच ३० फाल्गुन २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[5] "गाउँ र नगरपालिका कुन जिलामा कति ?"। नयाँ पत्रिका दैनिक। पुष २३, २०७३। अन्तिम पहुँच १४ जेठ २०७४। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); External link in |ref= (help)

[6] "स्थानीय तह कार्यान्वयनमा"। नागरिक दैनिक। २८ फागुन २०७३। अन्तिम पहुँच २८ फागुन २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help)

[गाउँपालिका_र_नगरपालिका_(सूची)-7] "गाउँपालिका र नगरपालिका कुन जिलामा कति? (सूची)"। लोकान्तर। २३ पौष २०७३। अन्तिम पहुँच २३ पौष २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); External link in |ref= (help)

[अब_७६६_स्थानीय_तह-8] ८.० ^८.१ "अब ७६६ स्थानीय तह"। - राजेश मिश्र। कान्तिपुर दैनिक। १२ जेठ २०७४। मूलसँ 2017-09-03 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-06-23। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[9] "स्थनीय तहको निर्माण : देश विकासको मेरुदण्ड"। eAdarsha.com। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १५। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); External link in |ref= (help)

[10] "सबै गाविस र जिविस खारेज"। अन्नपूर्ण पोष्ट। २०७३ फागुन २७। अन्तिम पहुँच २०७३ फागुन २७। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help)

[७४४_स्थानीय_तह-11] "स्थानीय निकाय भङ्ग, अधिकारसम्पन्न ७४४ स्थानीय तह क्रियाशील"। सेतोपाटी। २८ फाल्गुण २०७३। मूलसँ 2017-05-18 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २८ फाल्गुण २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); External link in |ref= (help)

[12] "७ सय ४४ स्थानीय तह कार्यान्वयनमा"। कान्तिपुर दैनिक। २७ फाल्गुन २०७३। मूलसँ 2017-05-01 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २७ फाल्गुन २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |accessdate= आ |date= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[स्थानीय_तहमा_कार्यपालिका,_व्यवस्थापिका_र_न्यायिक_समिति-13] "स्थानीय तहमा कार्यपालिका, व्यवस्थापिका र न्यायिक समिति"। स्थानीय निर्वाचन २०७४। २०७४ बैशाख २६। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help)

[14] "राष्ट्रपतिद्वारा संविधान जारी भएको घोषणा"। अन्तिम पहुँच २०७२ आश्विन ३। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)

[15] "केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय तहको १७ सय ९५ अधिकार क्षेत्र तय"। अन्नपूर्ण पोष्ट। पुस २०, २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help)

[16] "मन्त्रीपरिषद बाट मिति २०७४/२/१७ मा जारी गरिएको स्थानीय तहको सेवा सञ्चालन तथा व्यवस्थापन सम्बन्धी आदेश"। सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय। नेपाल सरकार। मूलसँ 2017-06-03 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच २०७४ जेठ १८। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[स्थानीय_तह-17] "आखिर नयाँ के छ स्थानीय तहमा ?"। नयाँ पत्रिका दैनिक। २४ चैत २०७३। {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |ref= (help)

[18] "अबको स्थानीय सरकार"। गोरखापत्र अनलाइन। अन्तिम पहुँच २३ जेठ २०७४। {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]