शिवपुरी
शिवपुरी (Shivpuri) भारतक मध्य प्रदेश राज्यक शिवपुरी जिलामे स्थित एक नगर आ नगरपालिका छी। ई जिलाक मुख्यालय सेहो अछि। शिवपुरी शहरक नाम भगवान शिवक नाम पर राखल गेल अछि।[१]
| शिवपुरी Shivpuri | |
|---|---|
 शिवपुरीक छतरी | |
  शिवपुरी मध्य प्रदेश में स्थिति | |
| निर्देशांक: २५°२६′N ७७°३९′E / २५.४३°N ७७.६५°Eनिर्देशाङ्क: २५°२६′N ७७°३९′E / २५.४३°N ७७.६५°E | |
| देश |  भारत |
| राज्य | मध्य प्रदेश |
| ज़िला | शिवपुरी ज़िला |
| नाम स्रोत | भगवान शिव |
| ऊँचाई | 468 मिटर (1535 फिट) |
| जनसंख्या (2011) | |
| • कुल | १,७९,९७७ |
| भाषा | |
| • प्रचलित | हिन्दी, बुन्देली |
| समय मण्डल | भामस (यूटीसी+5:30) |
| पिनकोड | 473551 |
| वाहन पंजीकरण | MP-33 |
| वेबसाइट | shivpuri.nic.in |
विवरण
सम्पादन करीशिवपुरी, ग्वालियर सँ ११९ किलोमीटर दूर अछि। ई एक पर्यटक शहर अछि। शिवपुरीक प्राकृतिक सौन्दर्य आ सांस्कृतिक धरोहरक झलक देखबाक लेल पर्यटकसभक संख्या बहुत बेसी अछि। शिवपुरी ग्वालियरक सिंधिया वंशक ग्रीष्मकालीन राजधानी छल। ओ शिवपुरीमे गर्मीक दिनसभमे एतय रहबाक लेल अबैत छल। राजा महाराजा शिवपुरीक घनघोर जंगलमे शिकार करबाक लेल जाइत छलाह। महाराज एहि ठामसँ हाथी आ शेरक विशाल झुण्डकेँ पकड़ने छलाह। शिवपुरीक ई घना जंगलसभके आब अभयारण्यमे परिवर्तित कऽ देल गेल अछि, जतय अनेक दुर्लभ पशु - पक्षी आ वनस्पतिसभ देखल जा सकैत अछि। शिवपुरीमे बनल किछ महल आ झीलसभ एतय आबएबला पर्यटकसभक आकर्षणके केन्द्र रहैत अछि। साल भर शिवपुरी पर्यटकक आकर्षणक केन्द्र रहैत अछि। शिवपुरी - झाँसी रोड पर ४२ किलोमीटर स्थित ग्राम सिरसौद मे सिद्ध श्री बिलैया महादेव मंदिर अछि।
इतिहास
सम्पादन करीमध्य प्रदेशक एक प्राचीन शहर आ एक पवित्र स्थान, शिवपुरी पहिने सिपरीक नामसँ जानल जाइत छल। एहि ठामक इतिहास मुगल कालसँ अछि। शिवपुरीक घना जंगल एक समयमे शाही शिकारक मैदान छल। समुद्र तल सँ ४७८ मीटरक ऊंचाई पर स्थित ई शहर सब विदेशी आकर्षणसभमे सँ एक छी, जे एकरा पर्यटकसभक लेल एकटा बहुत शान्त गन्तव्य बनाबैत अछि।
पौराणिक कथाक अनुसार, ई शहरक नाम भगवान शिवक नाम पर राखल गेल अछि। १८०४ धरि ई शहर कच्छवाहा राजपूतसभक स्वर्गक रूपमे जानल जाइत छल। एकर बाद सिंधिया राजवंश द्वारा शासन कएल गेल। एकर अलावा शिवपुरी स्वतंत्रता संग्राम सँ सेहो महत्व रखैत अछि किएक कि ई ओ स्थान अछि जतय महान स्वतंत्रता सेनानी तात्या टोपे जी केँ फांसी देल गेल छल।
माधव चौक
सम्पादन करीई शिवपुरी नगरक मुख्य बजार तथा मुख्य चौराहा छी। एतय सभ प्रकारक दोकान आ बैंकक सुविधा उपलब्ध अछि। ई शहरक आकर्षण केन्द्र अछि।
छतरी
सम्पादन करीछतरी अलंकृत संगमरमरक कारीगरीक उत्कृष्ट नमूना अछि। छतरीमे प्रवेश करैत विधवा रानी महारानी सख्या राजे सिंधियाक स्मृतिमे समाधि स्थल अछि। एकर ठीक सामने तालाब आ तकर बाद सामने माधव राव सिंधियाक समाधि स्थल बनल अछि। एकर बुर्ज मुगल आ राजपूत शैलीक मिश्रित शैलीमे बनाएल गेल अछि। एहि समाधि स्थलक संगमरमर आ रंगीन पत्थरक कारीगरी उत्कृष्ट आ अद्वितीय अछि। एहि तालाबक एक दिस राम, सीता आ लक्ष्मणक मन्दिर अछि आ मन्दिरक बाहर हनुमान जी ठाढ़ छथि। एहि मन्दिरक ठीक सामने तालाबक ओहि पार राधा - कृष्णक मन्दिर अछि। छत्रीक निर्माण ग्वालियर नरेश श्री माधव महाराज अपन माताक स्मृतिमे केने छल। बादमे माधव महाराजक स्मृतिमे एकटा आओर छत्रिक निर्माण भेल। एहि तरहेँ माँ आ पुत्रक छाता आमने-सामने अछि। ई स्थल अपन माताक प्रति पुत्रक अटूट प्रेमक प्रतीक अछि।
माधव राष्ट्रीय उद्यान
सम्पादन करीमाधव राष्ट्रीय उद्यान, शिवपुरी में आगरा-बम्बई आ झांसी-शिवपुरी के बीच स्थित अछि | एकर क्षेत्रफल १५७.५८ वर्ग किलोमीटर अछि। ई पार्क साल भरि पर्यटक के लेल खुलल रहैत अछि. चिंगारा, भारतीय गजल आ चिताल केर पैघ संख्या अछि। नीलगाई, सांबर, चौसिंघा, ब्लैकबक, सुस्त भालू, तेंदुआ आ आम लंगूर एहि विशाल पार्कक अन्य निवासी अछि।
जनसांख्यिकी
सम्पादन करीभारतक २०११ क जनगणना अनुसार बदरवासक जनसङ्ख्या १,७९,९७७ छल, जाहिमे ९५,१३२ पुरुष आ ८४,८४५ महिला छल। बदरवासक औसत साक्षरता दर ७७. ८४% अछि, जे राज्यक औसत ६९. ३२% सँ बेसी अछि; पुरुषसभमे ८४. ६२% आ महिलासभमे ७०. २३% साक्षर अछि। जनसंख्यामे सँ २३,३७३ बच्चासभ ६ वर्षसँ कमक अछि।
एहो सभ देखी
सम्पादन करीसन्दर्भ सामग्रीसभ
सम्पादन करी- ↑ "Tourism in the Economy of Madhya Pradesh," Rajiv Dube, Daya Publishing House, 1987, ISBN 9788170350293
बाह्य जडीसभ
सम्पादन करी| विकिमिडिया कमन्समे आर बहुत रास शिवपुरीसँ सम्बन्धित मिडिया सामग्रीसभ अछि । |