तेलुगु लिपि

तेलुगु
Telugu
**తెలుగు**
तेलुगु; Telugu; తెలుగు;
प्रकार	अबुगिदा
भाषासभ	तेलुगु
समय काल	सी. ११००–वर्तमान
युनिकोड भाग	U+0C00–U+0C7F
	ई लेखमे आइपिए ध्वन्यात्मक चिन्हसभ अछि । बिना वास्तविक प्रतिपादन समर्थनके, अहाँ युनिकोड अक्षरक बदला प्रश्नसूचक चिह्न, सन्दूक चिह्न या अन्य अजीब चिह्न या अक्षर देख सकैत छी ।

तेलुगु लिपि , एक abugida भाषा सँ ब्राम्ही लिपिसभक परिवार , तेलुगु भाषा, दक्षिण - केन्द्रीय भारतीय राज्यमे लिखैके\ लेल प्रयोग करैत लिपि। ई भाषा आन्ध्र प्रदेशक आधिकारिक भाषाक रूपमे बहुत निक तरिकासँ अन्य राज्यसभमे सेहो प्रयोगमे रहल अछि। तेलुगु स्क्रिप्ट भात्तिप्रोलू स्क्रिप्ट सँ व्युत्पन्न अछि। ई Vengi Chalukyan युगक समयमे प्रमुखता प्राप्त केलक। ^[१]

ब्रह्मी लिपि सँ उत्पत्ती सम्पादन करी

ब्रह्मी लिपी मौर्यसभ प्रयोग करै ई लिपि कालखण्ड सग कृष्ण नदीक डेल्टामे पुग्ल.^[२]^[३] बौद्ध धर्ममे फैल पूर्व एसियाक नजीक बन्दरगाह सँ Ghantasala आ Masulipatnam (प्राचीन Maisolos टोलेमी आ MasaliaPeriplus)ि भात्तिप्रोलू ब्राह्मी लिपि ५ अम शताब्दी सीई द्वारा तेलुगु स्क्रिप्टमे विकसित मुस्लिम इतिहासकार आर विद्वान अल बिरुनीद्रारा तेलुगु भाषा आ लिपिके अन्धरी कहल्क।

^[४]

स्वर सम्पादन करी

तेलुगु चौदह स्वर अछि, जहि मध्ये प्रत्येक दुई एक विलक्षण फारम आरो एक विशेषक व्यंजन सग प्रयोग कैल फारम अक्षर बनावैए उपयोग करैत अछि ई नोट करै महत्वपूर्ण अछि कि ई भाषा छोट आरो लाम्बा स्वरक बीच एक अन्तर पडता अछि।

With క (k)	ISO	आईपीए	With క (k)	ISO	आईपीए
అ	క	अ	/a/	ఆ	కా	आ	/aː/
ఇ	కి	इ	/i/	ఈ	కీ	ई	/iː/
ఉ	కు	उ	/u/	ఊ	కూ	ऊ	/uː/
ఋ	కృ	ऋ	/ri, ru/	ౠ	కౄ	ऋ:	/riː, ruː/
ఌ		लृ		ౡ		लृ:
ఎ	కె	ए	/e/	ఏ	కే	ऐ	/eː/
ఐ	కై	ऐ	/aj/	ఒ	కొ	{0}ओ {/0}	/o/
ఓ	కో	ओ:	/oː/	ఔ	కౌ	औ	/aw/
అం	కం	अं		అః	కః	अ:

एकवचन फारम जब स्वर एक शब्द या अक्षरक शुरुवातमे प्रयोग करैत, अपनेमे एक पूरा अक्षर (उदाहरण: एक, यू, ओ) अछि। विशेषक फारम व्यंजन (डटेड सर्कल द्वारा प्रतिनिधित्व)क जोडेत अछि शब्दांश व्यंजन - स्वर (उदाहरणक लेल : का, Kru, मो)क रूप मे . అ एक विशेषकक फारमक नै अछि, कियाकी ई स्वरक पहिलसँ हि व्यंजनक सबमे निहित अछि। अन्य विशेषक स्वर व्यंजनक जोड रहल अछि स्वरक इ अछि उनकर उच्चारण नै बदलैत अछी ।

उदाहरण:

ఖ + ఈ (ీ) → ఖీ

/kʰa/ + /iː/ → /kʰiː/

జ + ఉ (ు) → జు

/dʒa/ + /u/ → /dʒu/

व्यंजन सम्पादन करी

आईएसओ	आईपीए	ISO	आईपीए	ISO	आईपीए	ISO	आईपीए	ISO	आईपीए
క	को (k)	/k/	ఖ	kh	/kʰ/	గ	ग्राम	/ɡ/	ఘ	जीएच	/ɡʱ/	ఙ	ṅ	/ŋ/
చ	c	/tʃ/	ఛ	सीएच (ch)	/tʃʰ/	జ	j	/dʒ/	ఝ	jh	/dʒʱ/	ఞ	ा	/ɲ/
ట	ṭ	/ʈ/	ఠ	ṭh	/ʈʰ/	డ	ḍ	/ɖ/	ఢ	ḍh	/ɖʱ/	ణ	ṇ	/ɳ/
త	टी (	/t/	థ	वां	/tʰ/	ద	रिपोर्ट तथा विवरणियाँ	/d/	ధ	dh	/dʱ/	న	ए	/n/
ప	पी (p)	/p/	ఫ	पीएच (ph)	/pʰ/	బ	आदेशहरूको पालन	/b/	భ	Bh	बोहरियमक रासायनिक प्रतीक	/bʱ/	మ	मीटर	/m/
య	म	/j/	ర	टी डी आर / एस टी डी आर	/r/	ల	एलsaj	/l/	వ	वी	/ʋ/	ళ	ḷ	/ɭ/
శ	ś	/ʃ/	ష	ṣ	/ʂ/	స	s	/s/	హ	घण्टा	/h/	ఱ	ṛ	/ɽ/

संयुक्ताक्षर सम्पादन करी

అ	ఆ	ఇ	ఈ	ఉ	ఊ	ఋ	ౠ	ఎ	ఏ	ఐ	ఒ	ఓ	ఔ	అం	అః
క	కా	కి	కీ	కు	కూ	కృ	కౄ	కె	కే	కై	కొ	కో	కౌ	కం	కః
ఖ	ఖా	ఖి	ఖీ	ఖు	ఖూ	ఖృ	ఖౄ	ఖె	ఖే	ఖై	ఖొ	ఖో	ఖౌ	ఖం	ఖః
గ	గా	గి	గీ	గు	గూ	గృ	గౄ	గె	గే	గై	గొ	గో	గౌ	గం	గః
ఘ	ఘా	ఘి	ఘీ	ఘు	ఘూ	ఘృ	ఘౄ	ఘె	ఘే	ఘై	ఘొ	ఘో	ఘౌ	ఘం	ఘః
ఙ	ఙా	ఙి	ఙీ	ఙు	ఙూ	ఙృ	ఙౄ	ఙె	ఙే	ఙై	ఙొ	ఙో	ఙౌ	ఙం	ఙః
చ	చా	చి	చీ	చు	చూ	చృ	చౄ	చె	చే	చై	చొ	చో	చౌ	చం	చః
ఛ	ఛా	ఛి	ఛీ	ఛు	ఛూ	ఛృ	ఛౄ	ఛె	ఛే	ఛై	ఛొ	ఛో	ఛౌ	ఛం	ఛః
జ	జా	జి	జీ	జు	జూ	జృ	జౄ	జె	జే	జై	జొ	జో	జౌ	జం	జః
ఝ	ఝా	ఝి	ఝీ	ఝు	ఝూ	ఝృ	ఝౄ	ఝె	ఝే	ఝై	ఝొ	ఝో	ఝౌ	ఝం	ఝః
ఞ	ఞా	ఞి	ఞీ	ఞు	ఞూ	ఞృ	ఞౄ	ఞె	ఞే	ఞై	ఞొ	ఞో	ఞౌ	ఞం	ఞః
ట	టా	టి	టీ	టు	టూ	టృ	టౄ	టె	టే	టై	టొ	టో	టౌ	టం	టః
ఠ	ఠా	ఠి	ఠీ	ఠు	ఠూ	ఠృ	ఠౄ	ఠె	ఠే	ఠై	ఠొ	ఠో	ఠౌ	ఠం	ఠః
డ	డా	డి	డీ	డు	డూ	డృ	డౄ	డె	డే	డై	డొ	డో	డౌ	డం	డః
ఢ	ఢా	ఢి	ఢీ	ఢు	ఢూ	ఢృ	ఢౄ	ఢె	ఢే	ఢై	ఢొ	ఢో	ఢౌ	ఢం	ఢః
ణ	ణా	ణి	ణీ	ణు	ణూ	ణృ	ణౄ	ణె	ణే	ణై	ణొ	ణో	ణౌ	ణం	ణః
త	తా	తి	తీ	తు	తూ	తృ	తౄ	తె	తే	తై	తొ	తో	తౌ	తం	తః
థ	థా	థి	థీ	థు	థూ	థృ	థౄ	థె	థే	థై	థొ	థో	థౌ	థం	థః
ద	దా	ది	దీ	దు	దూ	దృ	దౄ	దె	దే	దై	దొ	దొ	దౌ	దం	దః
ధ	ధా	ధి	ధీ	ధు	ధూ	ధృ	ధౄ	ధె	ధే	ధై	ధొ	ధో	ధౌ	ధం	ధః
న	నా	ని	నీ	ను	నూ	నృ	నౄ	నె	నే	నై	నొ	నో	నౌ	నం	నః
ప	పా	పి	పీ	పు	పూ	పృ	పౄ	పె	పే	పై	పొ	పో	పౌ	పం	పః
ఫ	ఫా	ఫి	ఫీ	ఫు	ఫూ	ఫృ	ఫౄ	ఫె	ఫే	ఫై	ఫొ	ఫో	ఫౌ	ఫం	ఫః
బ	బా	బి	బీ	బు	బూ	బృ	బౄ	బె	బే	బై	బొ	బో	బౌ	బం	బః
భ	భా	భి	బీ	భు	భూ	భృ	భౄ	భె	భే	భై	భొ	భో	భౌ	భం	భః
మ	మా	మి	మీ	ము	మూ	మృ	మౄ	మె	మే	మై	మొ	మో	మౌ	మం	మః
య	యా	యి	యీ	యు	యూ	యృ	యౄ	యె	యే	యై	యొ	యో	యౌ	యం	యః
ర	రా	రి	రీ	రు	రూ	రృ	రౄ	రె	రే	రై	రొ	రో	రౌ	రం	రః
ల	లా	లి	లీ	లు	లూ	లృ	లౄ	లె	లే	లై	లొ	లో	లౌ	లం	లః
వ	వా	వి	వీ	వు	వూ	వృ	వౄ	వె	వే	వై	వొ	వో	వౌ	వం	వః
శ	శా	శి	శీ	శు	శూ	శృ	శౄ	శె	శే	శై	శొ	శో	శౌ	శం	శః
ష	షా	షి	షీ	షు	షూ	షృ	షౄ	షె	షే	షై	షొ	షో	షౌ	షం	షః
స	సా	సి	సీ	సు	సూ	సృ	సౄ	సె	సే	సై	సొ	సో	సౌ	సం	సః
హ	హా	హి	హీ	హు	హూ	హృ	హౄ	హె	హే	హై	హొ	హో	హౌ	హం	హః
ళ	ళా	ళి	ళీ	ళు	ళూ	ళృ	ళౄ	ళె	ళే	ళై	ళొ	ళో	ళౌ	ళం	ళః
క్ష	క్షా	క్షి	క్షీ	క్షు	క్షూ	క్షృ	క్షౄ	క్షె	క్షే	క్షై	క్షొ	క్షో	క్షౌ	క్షం	క్షః
ఱ	ఱా	ఱి	ఱీ	ఱు	ఱూ	ఱృ	ఱౄ	ఱె	ఱే	ఱై	ఱొ	ఱో	ఱౌ	ఱం	ఱః

अन्य डायाक्रिटिक्स सम्पादन करी

अन्य डायाक्रिटिक्स तेलुगु स्क्रिप्टमे प्रयोग करैत म्यूट एक व्यंजनक स्वर छी, ई केवल व्यंजन स्पष्ट अछि। स्वर या अक्षर जे जुड भेल अछि नकनकाना. स्वर पछि एक बेजबान सांस कहैत या शब्दांश संलग्न करैके लेल

आईएसओ	ISO	ISO	ISO
అం	kaṁ	అఁ	kan̆	అః	kaḥ	క్	को (k)

उदाहरणः

క + ్ → క్

[ka] + [∅] → [k]

క + ఁ → కఁ

[ka] + [n] → [kan]

క + ం → కం

[ka] + [m] → [kam]

క + ః → కః

[ka] + [h] → [kah]

युनिकोड सम्पादन करी

तेलुगु लिपि संस्करण १.० कऽ प्रकाशनक संग अक्टुबर, १९९१ मे युनिकोड स्ट्यान्डर्डक जुड़ल अछि ।

सन्दर्भ सामग्रीसभ सम्पादन करी

↑ "Telugu script details" (PDF)। मूल (PDF)सँ 2007-09-26 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2018-02-23। {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
↑ तेलुगू भाषा आ लिपि केलक धरोहर: http://www.hindu.com/2007/12/20/stories/2007122054820600.htm
↑ [https://web.archive.org/web/20070930085421/http://www.buddhavihara.in/ancient.htm सङ्ग्रहित २००७-०९-३० वेब्याक मेसिन आनंद बुद्ध विहार]]
↑ Al-biruni. English translation of 'Kitab-ul Hind'. New Delhi: National Book Trust.

बाह्य जडीसभ सम्पादन करी

एहो सभ देखी सम्पादन करी

[1] "Telugu script details" (PDF)। मूल (PDF)सँ 2007-09-26 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2018-02-23। {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)

[2] तेलुगू भाषा आ लिपि केलक धरोहर: http://www.hindu.com/2007/12/20/stories/2007122054820600.htm

[3] [https://web.archive.org/web/20070930085421/http://www.buddhavihara.in/ancient.htm सङ्ग्रहित २००७-०९-३० वेब्याक मेसिन आनंद बुद्ध विहार]]

[4] Al-biruni. English translation of 'Kitab-ul Hind'. New Delhi: National Book Trust.

[१]

[२]

[३]

[४]