"समाजवाद" के अवतरणसभमे अन्तर

पङ्क्त्ति १८:
समाजवादक राजनीतिक विचारधारा उन्नैसम शताब्दीक तेसर आ चारिम दशकक समय [[इङ्ल्यान्ड]], [[फ्रान्स]] तथा [[जर्मनी]] जका युरोपेली देशसभमे लोकप्रिय होमए लागल छल । उद्योगीकरण आ शहरीकरणक तेज गति तथा पारम्परिक समाजक अवसानद्वारा युरोपेली समाजक सुधार आ परिवर्तनक शक्तिसभक अखाड़ा बनाए देनए छल जहिमे मजदूर सङ्घ आ चार्टरवादी समूहसभ लगायत एहन गुट सक्रिय छल जे आधुनिक समाजक स्थान प्राक-आधुनिक सामुदायिकतावादक वकालत करि रहल छल ।
 
[[कार्ल मार्क्स|मार्क्स]] आ [[एङ्गेल्स]]द्वारा प्रतिपादित [[वैज्ञानिक समाजवाद]]क विचार सामाजिक आ राजनीतिक उथलपुथलक ई पृष्ठभूमिमे विकसित भेल छल । मार्क्सद्वारा साई-सिमोन, फुरिएर आ ओभेनक विचारसभ सँ प्रेरणा तँ लेलक, मुदा अपन वैज्ञानिक समाजवादक प्रतिस्पर्धा हुनकर समाजवादकें काल्पनिक घोषित करि देलक । याह पूर्ववर्ती चिन्तकसभक जका मार्क्स समाजवादक कोनो एहन आदर्श नै मानैत छल की ओकर स्पष्ट खाका खीचल जाए । मार्क्स आ एङ्गेल्स समाजवादकें कोनो स्वयं-भू सिद्धान्त नै भए पूँजीवादक कार्यप्रणालीसँ उत्पन्न होमए वला स्थितिक रूपमे देखैत अछि । हुनकर ई माननाए छल की समाजवादक कोनो भी रूप ऐतिहासिक प्रक्रिया सँ आएत । याह समझक कारण मार्क्स आ एङ्गेल्सक समाजवादक विस्तृत व्याख्या केनाए या ओकरा परिभाषित केनाए सेहो कठिन छल । हुनका लेल समाजवाद मुख्यतः पूँजीवादके नकारात्मक प्रत्यय छल जकरा एक लम्बा क्रान्तिकारी प्रक्रियाक आधार पर अपन पहचान स्वयं बनेनाए छल । समाजवादक विषयमे मार्क्सक सभसँ महत्त्वपूर्ण रचना 'क्रिटीकक्रिटिक अफ द गोथा प्रोग्राम' छी जहिमे ओ समाजवादकें साम्यवादी समाजक दुई चरणसभकें मध्यवर्ती अवस्थाक तौर पर व्याख्यायित केनए अछि ।
 
सम्भव अछि की मार्क्सक ई रचनाक प्रकाशन हुनकर मृत्युकें आठ साल बाद भेल छल । ता धरि मार्क्सवादी सिद्धान्तसभमे एकरा बहुत अधिक महत्त्व नै देल जाइत छल । ई विमर्शकें मार्क्सवादक मूल सिद्धान्तसभमे शामिल करवाक श्रेय [[लेनिन]]कें जाएत अछि, जे अपन कृति 'स्टेट एन्ड रिभोल्युसन' मे मार्क्सक तर्ज पर समाजवादकें साम्यवादी समाजक रचनामे पहिल या निम्नतर चरण बतौलक । लेनिन कऽ बाद समाजवाद मार्क्सवादी शब्दावलीमे एहि प्रकार विन्यस्त भऽ गेल की कियो व्यक्ति या दल कोनो खास वैचारिक दिक्कतदारीकें बिना स्वयंकें समाजवादी या साम्यवादी कहि सकैत छल । ई विमर्शक विभाजक रेखा ई गप्प सँ तय होइत छल की कोनो दल या व्यक्तिक लेल क्रान्तिकारी गतिविधिसभक तात्कालिक आ दूरगामी लक्ष्य की छी । अर्थात यदि कियो स्वयंकें समाजवादी कहैत छल तँ एकर अर्थ ई होइत छल की ओ साम्यवादी समाजक रचनाकें पहिल चरण पर अधिक जोर दैत अछि । याह कारण अछि की बहुतेक समाजवादी देशसभमे शासन कएनिहार दल जब स्वयंकें कम्युनिस्ट घोषित करैत छल तँ एकरा असङ्गत नै मानल जाइत छल ।
 
बीसम शताब्दीमे समाजवादक अन्तर्राष्ट्रिय प्रसार तथा सोभियत शासन व्यवस्था एक प्रकारसँ सहवर्ती परिघटनासभ मानल जाइत अछि । ओ एक एहन तथ्य छी जे समाजवादक विचार आ ओकर भविष्यकें गहिरागर जका सँ प्रभावित केनए अछि । उदाहरणार्थ, क्रान्तिक बाद [[सोभियत सङ्घ]] ओकर समर्थकसभ आ आलोचकसभ, दुनूक लेल समाजवादक पर्याय बनि गेल । सोभियत समर्थकसभक दलील ई छल की उत्पादनक प्रमुख साधनसभक समाजीकरण, बजारकें केन्द्रीकृत नियोजनक मातहत केनाए, तथा विदेश व्यापार आ घरेलू वित्त पर राज्यक नियन्त्रण जका उपाय अपनेला सँ सोभियत सङ्घ बहुत कम अवधिमे एक औद्योगिक देश बनि गेल । जबकि ओकर आलोचकसभक कथान ई छल की ई एक प्रचारित छवि छल कियाकी विराट नौकरशाही, राजनीतिक दमन, असमानता तथा [[लोकतन्त्र]]क अनदेखी स्वयंमे समाजवादक आदर्शकें खारिज करवाक लेल अधिक छल । समाजवादक प्रसारमे सोभियत सङ्घक दोसर भूमिका एक सङ्गठनकर्ताक छल । समाजवादी क्रान्तिक प्रसारक लेल [[कम्युनिस्ट इन्टरनेशनल]] जका सङ्गठनक स्थापना करि ओ स्वयंकें समाजवादकें हरावल सिद्ध केलक । ई सङ्गठनद्वारा विश्वक कम्युनिस्ट पार्टीसभकें लम्बा समयधरि दिशा-निर्देशन केलक । सोभियत सङ्घक भूमिकाक तेसर पहलू ई छल की ओ अपन पूर्वी युरोपमे बहुतेक अपनप्रकारक शासन व्यवस्था कायम केलक । अन्ततः सोभियत सङ्घ समाजवादक प्रयोगशाला एहि कारण सेहो मानल गेल कियाकी रूसी क्रान्तिक बाद [[स्टालिन]]क नेतृत्वमे ई सिद्धान्त प्रचारित कएल गेल की समाजवादी क्रान्तिकें अन्य देशसभमे प्रसार आरम्भ करैसँ पहिने ओकरा एक टा देशमे पहिने मजबूत कएल जाना चाही । बहुतेक विद्वानसभक दृष्टिमे ई एक एहन शुत्रीकरण छल जे राष्ट्रिय समाजवादकें बहुतेक प्रकारक उभारकें वैधता देलक ।
 
[[द्वितीय विश्वयुद्ध]]क बाद शुरू भेल [[वि-उपनिवेशीकरण]]क प्रक्रियाक समय समाजवाद आ [[राष्ट्रवाद]]क ई संश्रय [[तेसर दुनिया]]क देशसभमे समाजवादक विकासक एक प्रारूप जका बनि गेल । [[चीन]], [[भियतनाम]] तथा [[क्युबा]] जका देशसभमे समाजवादक प्रसारक ई एक केन्द्रीय प्रवृत्ति छल ।
 
==सन्दर्भ सामग्रीसभ==
प्राप्ति स्थल "https://mai.wikipedia.org/wiki/समाजवाद"